آشنایی با تجهیزات پزشکیاخبار مدرسه مهندسی پزشکی

سی تی اسکن چیست؟

همه چیز درمورد سی تی .اسکن

سی تی اسکن چیست؟

تاریخچه سی تی اسکن

مدتی پس از آن که رونتگن اشعه ایکس X RAY را کشف کرد، این اشعه برای تصویربرداری پزشکی مورد استفاده قرار گرفت. تصاویری که با این روش از اعضای مختلف بیمار گرفته می شدند تنها  تصاویری یک بعدی بودند و نمی توانستند مقطع خاصی از بدن را شناسایی نموده و یا تصویری چند بعدی از اعضای مختلف بدن در اختیار پزشکان بگذارند. با پیشرفت دانش تصویربرداری در پزشکی، سونوگرافی با استفاده از امواج صوتی و پس از آن  سی تی اسکن با اشعه ایکس ابداع شد و به این ترتیب امکان تصویربرداری از مقاطع مختلف بدن پدید  آمد. کاربرد بالینی سی تی اسکن گسترده تر و پر سر و صداتر از کاربردهای سونوگرافی بود؛ به علاوه  سرعت تحول و دگرگونی های آن نیز از سایر دستگاه های رادیولوژی متنوع تر بود، به نحوی که در طی  چهار دهه گذشته، چهار نسل از این دستگاه وارد بازار شد و اینک همه ساله انواع جدید و پیشرفته ای از این سیستم به جهان پزشکی عرضه می شود.دستگاه سی تی اسکن توسط آقای (مهندس N.Godfrie Honsfield) ان. گادفری هانسفیلد یعنی جایی که EMI انگلیسی بود ساخته شد.

جالب توجه است که دستگاه سی تی اسکن در کارخانه ی بیتل ها  که در آنجا میلیاردها پوند صفحه گرامافون از آهنگ های مختلف موسیقی و جاز پر می کردند ساخته  شد. اگر چه هانسفیلد و رئیس گروه بیتل ها هر دو بنا به ملاحظات اقتصادی و سودآوری که  فعالیت هایشان در پی داشت به دریافت لقب Sir مفتخـر شدند اما خدمات ارزنده ی  هانسفیلد به لحاظ معنـوی از ارزشی غیر قابل تصور برخوردار است.وی به جهت ابداع دستگاه سی تی اسکن در سال ۱۹۷۳ میلادی موفق به دریافت جایزه نوبل پزشکی گردید. در این مطلب سعی شده است تا شما با مبانی و آمادگی های پیش از انجام انواع تصویربرداری های پزشکی به روش CT SCAN سی تی اسکن آشنا شوید.

تاریخچه سی تی اسکن

سی تی اسکن چیست؟ 

سی تی اسکن نوع خاصی از تصویربرداری در پزشکی است که با استفاده از اشعه ایکس X کار می کند. اساس کار سی تی اسکن این است که در ابتدا دستگاه از مقاطع (برش های) مختلف بدن تصاویری را به صورت افقی یا به ندرت عمودی تهیه می کند.در واقع مثل تیغه دستگاه کالباس بر که کالباس را به برش های مختلف تقسیم می کند، اشعه از برش های مختلف بدن مثلا از جمجمه تصویر تهیه می کند و آن را به حافظه دستگاه می دهد؛سپس بخش الکترونیک دستگاه سی تی اسکن (کامپیوتر)، اطلاعات وتصاویر دریافت شده را پردازش نموده و از آن ها تصاویر سه بعدی بدن تهیه می کند. منبع تامین کننده انرژی سی تی اسکن، نوعی مولد اشعه ایکس است. نسل های اول و دوم دستگاه های سی تی اسکن تنها قادر به تصویربرداری از بدن در قالب برش های عرضی بودند لذا آن ها را  Computerized Axial Tomography یا Cat Scan می نامیدند،اما امروزه در نسل سوم و  چهارم این مشکل برطرف شده و امکان تصویربرداری از مقاطع طولی و عرضی و تاجی بدن مهیا شده است.

مهم ترین پیشرفتی که در تکنولوژی تولید دستگاه های سی تی اسکن حاصل آمده این است که  نخستین دستگاه های سی تی اسکن فقط ۲ دتکتور (اشعه یاب)داشتند، در حالی که تعداد این دتکتورها در آخرین نسل به ۶۴ عدد رسیده است که به نوبه ی خود تحولی عظیم در دانش تصویربرداری به حساب می آید. امروزه این رقم به ۳۲۰ اسلایس و تابش در قالب یک صفحه مسطح ۱۶× ۱۶ سانتی متر  رسیده است که می تواند در یک چشم به هم زدن صدها برش از قلب را تصویر کند؛ انگار قلب در برابر سرعت این دستگاه بی حرکت است. لازم به یادآوری است که  سی تی اسکن های نسل چهارم به بعد به روش اسپیرال کار می کنند.

طراحی اتاق سی تی اسکن

طراحی اتاق سی تی اسکن

دیوارهای اتاقی که دستگاه سی تی اسکن در آن قرار دارد از سرب با ضخامت مناسب پوشیده شده است تا از خروج اشعه ایکس از اتاق و تابش آن به محیط خارج جلوگیری شود. لذا سالن ها و کریدورهای مجاور اتاق سی تی اسکن و حتی اتاقی که اپراتور یا کارشناس دستگاه سی تی اسکن در آن قرار گرفته و بر عملیات  تصویربرداری نظارت می کند به واسطه داشتن شیشه های سربی از تابش اشعه ایکس محافظت می شوند.

ماده حاجب در سی تی اسکن

مواد حاجبی که امروزه در رادیولوژی به کار می روند دیگر مثل مواد قدیمی یونی نیستند، لذا مصرف آن ها با خطر بسیار کمی همراه بوده و ایمن است؛ اما وجود ترکیبات ید در تمامی مواد حاجب یونی و غیر یونی کماکان با احتمال حساسیت زایی و شوک همراه است.

معمولا مقدار ماده حاجب مورد مصرف ۱/۵-۲ سی سی به ازاء هر کیلوگرم وزن در بالغین و حداکثر ۱۵۰ سی سی در نظر گرفته می شود. مصرف کمتر از حد ماده حاجب دقت تصاویر را کم می کند؛ لذا باید سعی  شود تا ماده حاجب به میزان مناسب مصرف شود. البته باید به این نکته توجه داشت که با استفاده از  دستگاه های جدید مولتی دتکتور می توان ماده حاجب مصرفی را به ۱۰۰–۸۰ سی سی کاهش داد. لازم  به یادآوری است که در بررسی های قلبی ممکن است مصرف ماده حاجب به ۲۰۰ سی سی یا بالاتر هم برسد؛ضمناباید توجه داشت که ماده حاجب خوراکی مورد استفاده در سی تی اسکن معمولا غیر قابل جذب بوده، و از دستگاه گوارش جذب نمی شود.

ماده حاجب در تصویربرداری

آمادگی های عمومی برای انجام سی تی اسکن

۱-تمام سعی ما بر این است که تصویربرداری از شما در زمان تعیین شده انجام شود ولی ممکن است عواملی از قبیل قطع موقت برق، اشکالات موقت دستگاه و مراجعه بیماران اورژانسی سبب به تعویق افتادن زمان انجام سی تی اسکن شما شود، لذا خونسردی خود را حفظ نموده، وسایلی مثل  کتاب،  مجله، جدول، میل و نخ بافتنی و . . . را برای مشغول کردن خود به همراه داشته باشید.

۲ – تمام سوابق قبلی نظیر عکس های رادیولوژی، تصاویر سونوگرافی، عکس ام آر آی، پزشکی  هسته ای، جواب پاتولوژی و نتیجه آزمایش های قبلی را همراه داشته باشید. این گزارش ها به  تشخیص نهایی  کمک می کند.

۳ – تزریق داروی حاجب و یا تجویز خوراکی این ماده برای نمایش سیاهرگ ها و سرخرگ ها، مغز، نخاع، روده ها و بررسی بیماری در بخش های دیگر بدن صورت می گیرد.معمولا تجویز خوراکی یا تزریق داخل رگی این مواد در بخش سی تی اسکن انجام می شود.لذا ۸ – ۴ ساعت قبل از انجام سی تی اسکن با ماده حاجب از خوردن و نوشیدن خودداری نمایید.

۴ – در صورت درخواست سی تی اسکن با کنتراست (ماده حاجب)، آمپول مخصوص ماده حاجب در روی تخت اتاق سی تی اسکن به شما تزریق می شود.در صورت بروز هرگونه ناراحتی پس از تزریق ماده ی حاجب، کارشناس رادیولوژی را در جریان قرار دهید.

۵ – در موارد انجام سی تی اسکن با ماده کنتراست هر نوع سابقه حساسیت غذایی، دارویی، فصلی و   . . . را  به پزشک مربوطه اطلاع دهید.

۶ – بر خلاف ام. آر. آی وجود قطعات فلزی در محیط خطری برای شما ندارد اما می تواند باعث کاهش کیفیت تصاویر شود، لذا از استفاده و همراه داشتن جواهرات و لوازم زینتی فلزی از قبیل  گوشواره، دست بند و گردن بند خودداری فرمایید. به علاوه پروتزهای متحرک دندانی و پروتزهای اندام ها را کنار بگذارید.

۷ – انجام سی تی اسکن برای زنان باردار ممنوع است. به علاوه زنان مذکور مجاز به ورود به اتاق سی تی اسکن نیستند. البته در موارد بسیار اورژانس مثلا ضربه مغزی می توان همه ی بدن جز سر را برای جلوگیری از تابش اشعه ایکس به جنین با روپوش سربی پوشاند و تصویربرداری را انجام داد.

۸ – انجام سی تی اسکن هیچ دردی ندارد. آرام و خونسرد باشید تا حرکات شما باعث پایین آمدن کیفیت تصاویر نشود. توجه داشته باشید که کارشناس یا متخصص رادیولوژی در اتاق مجاور، شما را کنترل می کند.

۹ – در صورت درخواست کارشناس، نفس خود را برای چند لحظه نگهدارید.

۱۰ – برای انجام سی تی اسکن روپوش یا لباس تمیز، سبک و راحتی در اختیار شما قرار می گیرد.آن را بپوشید و داخل دستگاه سی تی اسکن (گانتری Gantry) بروید.

در مواردی که تزریق ماده حاجب درخواست شده است، باید از کارکرد خوب کلیه خود مطمئن بوده و میزان کراتینین و اوره خون را به خاطر داشته باشید.

مهندسی پزشکی و سی تی اسکن

سی تی اسکن از بعد اقتصادی

ظاهرا هزینه انجام سی تی اسکن گران به نظر می رسد. خالی از لطف نیست که بدانید در ابتدای ورود دستگاه سی تی اسکن به ایران در یک برنامه رادیویی طنز علت نامگذاری سی تی اسکن را به جهت هزینه بالای آن «سی تریلی اسکناس» ذکر کرده بود.اما باید یادآوری نمود که در اکثر کشورها این هزینه حداقل ۱۰ برابر تعرفه انجام سی تی اسکن در کشور  ماست. علت این موضوع این است که دستگاه سی تی اسکن به ویژه نسل های جدید آن بسیار پیچیده و  گران قیمت بوده، به علاوه هزینه نگهداشت آن بسیار بالاست و این در حالی است که نصب و استفاده از دستگاه به ساختمان مناسب و نیروی انسانی متخصص در سطوح مختلف نیاز دارد که جمعا هزینه بالایی را در بر دارد.

توجه به این نکته اهمیت زیادی دارد که در صورتی  که سی تی اسکن در زمان و مورد مقتضی صورت پذیــرد سبب حـذف بسیاری از هزینـه های اضافی و تصمیم گیری سریع و صحیح از سوی پزشک خواهد شد.این موضوع خصوصا در موارد اورژانس و سوانح و تصادفات که سرعت تصمیم گیری از سوی پزشک تاثیر بسیار زیادی بر جان بیمار دارد حائز اهمیت زیادی است؛ زیرا هنوز هم سی تی اسکن در خونریزی ها  و  ضربه های مغزی روش انتخابی تشخیصی به حساب می آید.

یکی از مزیت های سی تی اسکن آن است که در مواقع اورژانس می تواند در زمانی کمتر از ۱۵ دقیقه بدون هرگونه خطری اطلاعات کافی را از عضو مورد بررسی در اختیار پزشک معالج بگذارد.

 

مدرسه مهندسی پزشکی ایران

 

 

 

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

دکمه بازگشت به بالا